Aklıselim hemen her insan ön yargının yanlış bir davranış olduğunu savunur. Esasen buna itirazım yok ama her şeyin ya mutlak doğru ya da mutlak yanlış kabul edilmesine itirazım var. Bazı davranışlar büyük oranda yanlış olup bir miktar doğru olabilir. Tam tersi de olabilir. 

Evet, ön yargı hoş bir davranış değildir ama birçok kez zaman kazandırabilir. Kimlere? Genellikle önsezileri iyi olanlara, iyi gözlemcilere, iyi tahmin yapanlara, kendini iyi tanıyanlara veya iyi mantık yürütenlere… Çok basit örnekler vereceğim. Hepimizin hayatında olan örnekler:

Mesela siz, kot pantolon altına kundura giyen kaç tane profesyonel sporcu gördünüz? Ya da garsonlara kötü davranan ama aslında kibirli olmayan kaç insan tanıyorsunuz? Dirseğine kadar altın bileziklerle şıkır şıkır dolaşan kaç entelektüel gördünüz? Tabanca fotoğrafı paylaşan kaç yazar tanıdınız? Arabasının arkasına özlü söz yapıştıran kaç aydın tanıyorsunuz? 

Toplumsal doğruculuğu bir kenara koyup kabul edelim ki insanların kılık kıyafetleri de davranışları da gayet güçlü birer ipucudur. Ne olduklarını göstermez belki ama ne olamayacaklarını pek âlâ gösterir. E tabii, istisnalar olacaktır ama bu olasılığa sürekli şans vermek büyük zaman kaybettirir bence. Zaten her insanı, tek tek ve yüzde yüz doğru tahlil edecek kadar fazla zamanımız yoktur hayatta. Dolayısıyla ilişkilerimizde veya tercihlerimizde ne istediğimizden eminsek, ön yargılarımızın (aslında ön izlenimlerimizin) sesine de biraz kulak vermemiz gerektiğini düşünüyorum. 

Bize ait her bir iz, hakkımızda güçlü birer veridir; görmesini bilene. Başka örnekler de vereyim: Mesela aralıksız her gün selfie paylaşan kişilerin narsist olabilme ihtimalini hep düşünmüşümdür. Narsist değilse de beğenilmeye çok ihtiyaç duyduğunu, kendini sevmek için bile adeta onay aradığını düşündüğüm olur. Pek tabii yanılabilirim. Pek tabii istisnalar, hatta müstesnalar olabilir. Yine de ben vaktim konusunda cimri olduğumdan, frekansımın uymayacağını düşündüğüm kişilere fazla zaman ayırmamayı tercih ediyorum. Aksini hiç denemedim mi? Denedim. Her on kişiden birinde yanıldığımı görmek, ön yargılı olduğumu gösterdiği gibi, diğer dokuz kişiye boşuna zaman ayırdığımı da göstermiş oldu bana.

Sadece insanlarla iletişim veya ilişki konusunda değil; film, müzik, kitap, yemek, tatil gibi tercihlerimizdeki ön yargılarımız da konuya dahil. Denemediğimiz bir şeyi sevip sevmeyeceğimizi bilemeyiz belki. Fakat tahmin etmenin adı ön yargı olsa bile bu her zaman yanlış bir tutum olarak kabul edilemez. Özellikle ne istediğini iyi bilenler, neyi sevip neyi sevmeyeceği konusunda çok isabetli tahminler yapabilirler. Peki bu konuyu neden tartışıyoruz? 

Açıklayayım çünkü böyle bir yazı yazmanın üzerimde baskısı var. Tabii ki okuru ön yargılı olmaya davet etmiyorum. Demek istediğim şu: Bazen güçlü yönlerimiz bile toplum doğrularına kurban gidebiliyor. Ön yargının yanlış bir davranış olduğunu kabul ederken, her şeyi deneme-yanılma ile keşfedemeyeceğimizi unutuyoruz. Belki çok iyi bir gözlemciyken veya ne istediğimizi çok iyi bilen biriyken sırf ön yargılı olmayacağım diye zaman kaybettiğimiz oluyor. Bunun başlıca sebeplerinden biri yine “toplum baskısı” bence. 

Kendi sevdiğini bizim de seveceğimiz konusunda yüksek inanca sahip kişiler bize “çok ön yargılısın” dedikçe, biz de ön yargının yanlış bir davranış olduğunu bildiğimizden, bir şans daha, yetmedi bir şans daha verebiliyoruz; esasen hoşlanmayacağımızı tahmin ettiğimiz birçok duruma. Dolayısıyla bunun dengesini iyi ayarlamamız gerektiğini düşünüyorum.

Şunu da hatırlatayım: Ön yargının anlamı yanlış sonuca varmak değildir.

Öyleyse Ön Yargı Nedir?

Ön yargı: Yeterli zamana ve yeterli veriye dayanmayan yargıya (sonuç çıkarmaya) ön yargı diyebiliriz.

Bazıları çok fazla veriye ihtiyaç duyarken bazıları azıcık veriden çokça sonuç elde edebilir. Zaten mesele de bu ya! Her zaman çok veri toplayacak sabrımız ve zamanımız var mı? 

Aslında ön izlenim dediğimiz şey de ön yargıdır ve bazen ön yargı, çok isabetli bir ön izlenim olabilir. Bütün mesele dengeyi ayarlayabilmek. 

Anlatmaya Üşendiklerimi Yazıyorum
MiskinAdam